Bu yazımda, son gelişmeler ışığında;

kendimce, ekonomik makale yazma dışına biraz çıkma ihtiyacı duydum.

“Risk” sözcüğü, eski İtalyanca ‘da “cüret etmek” anlamında kullanılan

risicare fiilinden gelir. Bu anlamda risk, kaderden çok; bir seçimdir.

Riskin hikayesi tamamen;

tercih yapma özgürlüğümüz ölçüsünde göze alabildiğimiz,

aldığımız eylemlerin öyküsüdür.

Ve bu öykü, insan olmanın anlamını yanıtlamamamızı sağlar.

‘Riskin olağanüstü tarihi syf.26’

“Peter L. Bernstein”in bu tanımından sonra açıklanması gereken özne;

göze alabildiğimiz  riskler tanımındaki, özgürlüğün ölçüsüdür.

Özgürlük; bireylerin kendi iradeleriyle karar alma yetisidir.

Bireylerin, özgürlük içinde aldıkları kararlar;
ahlaki, yapıcı, topluma fayda sağlayıcı özellikler taşır.

Özgürlüğün demokratik niteliği;
paydaşlarına sağlıklı, haklı, adaletli ortamlar yaratır.

Özgürlük ortamında alınan kararlar, kaliteli ve bağımsızdır.

Toplumun kabulleri sonucunda;
regüle edilmelerine çok fazla gerek duyulmadan,

özgürce toplumun malı haline dönüşebilme olasılığı, çok yüksektir.

Özgürce yapılan kabuller, kaliteyi; kendiliğinden ortaya çıkarır.

Bayes’in olasılık teoremine göre;

olayların olasılığıyla ilgili “sağlam sezgisel” yargılara sahip olduğumuzda,

gerçekleşen olaylar karşısında;
bu yargılarımızı sürdürüp sürdürmeyeceğimize ilişkin sezgilerimizin

nasıl tırpanlayabileceğimizi bulabilmekten ibarettir.

Geçmişte ve hala süregelen halk coşkularının, meydan okumaya dönüşmesi;
özgürlüklerin keyfi kısıtlamaları,

topluma birkaç yönetim erkinin layık gördükleri düşük seviyeli

hakların ve/veya yaşam biçimlerinin dayatılmış olmasından meydana gelmektedir.

Günümüzde sahip olduğumuz bir takım edinilmiş haklar, bu yollarla edinilmiştir.

Örneğin; eğitim ve sağlık hizmetlerinin dünyada parasız bir hakka dönüşmesinin ilk kıvılcımı,

Fransız halkının 1789'daki cüret etmesiyle yakılmıştır.

Toplumları harekete geçiren, risk almalarına neden olan ölçütler;
eksiksiz olarak adaletsiz yönetim,

ekonomik kriz ve özgürlüklerin kısıtlanması sonucu gerçekleşmektedir.

Sağlam sezgisel yargılara sahip olmak için

ilk kez yaşanmayan böylesi bunalımlar karşısında;
tırpanlanacak bir değişikliğe de gerek kalmaz.

Eylem, tam anlamıyla haklıdır.

Tarihte örnekleri mevcuttur.

Örnekler gösteriyor ki; toplumlar kendi kaderlerine kendileri sahip çıkmıştır.

Tarihsel gelişmelerin aydınlığında, günümüz dâhilinde asıl soru;

bütün yumurtaların, aynı sepete konulup konulmamasının

oluşturacağı risklerin tespitinden ibarettir.

Riskler, kaderden çok tercih içerdiğine göre
yumurta-sepet atasözü aslında;

riskleri çeşitlendirmenin,

riskin dağıtılmasında olan önemini anlatmaya çalışmaktadır.

Strateji ve menkul kıymet yatırımlarında da kullanılan bu atasözü;
tek sepetteki tüm yumurtaların,

sepet düştüğünde kırılabilme olasılığının yüksekliğinden hareketle;
tek seçeneğe bağlı kalmanın tehlikelerini anlatan, bir atasözüdür.

Aynı şeklide;
bütün yetkinin, alternatifsiz bir odağın elinde toplandığı yönetimlerin

dahil olduğu riskler açısından, aynı sonuçlara varmak mümkündür.

Tüm kararlar tek bir odağın elinde toplandığı için

liderin hatalı kararları;
devletin tamamını etkilemesine,

zararın önemli kısmının, halkın büyük bölümünün üstüne yüklenmesine rağmen;
itiraz etme ve tepki gösterme kanallarının yasaklı olması,

toplumun kendi riskini alma ihtiyacını; daha artırmaktadır.

Tek bir noktaya güvenmek,

beklenmedik olaylara karşı savunmasız kalmanın başat noktasıdır.

Oluşacak boşlukları;
tamamen çıkarları peşinde koşan emperyal güçlerin doldurması,

kaçınılmaz olabilmekte;
liderin aldığı yanlış kararları denetleyecek denetim mekanizmaları olmadığından,

oluşan zarar daha büyük olabilmekte.

Çok önemli denetim mekanizması olan güçler ayrılığı,

tek kişinin elinde toplandığından;
toplumun bir kesiminden ve hatta; toplumun tamamına yakın kesiminden,

gelişmeler saklanmaya çalışılabilmektedir.

Daha; 17. yüzyıldan itibaren kabul edilmeyen

“tek sepette taşınmak istenen yumurtaların”,

bilişim ve iletişim devriminin yaşandığı bu bilgi çağında;
bu haliyle taşınabilmesine müsaade edebilmek, rasyonel gözükmemektedir,

sahip olunan özgürlüklerin elinden alınmasına karşı alınan eylem riskleri,

geçmişin verilen mücadeleleri karşısında ise; oldukça doğaldır.

Yeni bir gelişme değildir.

Biraz tarihsel gelişmelere ilgi duymak,

olanın; tekrarından ibaret olduğunun anlaşılmasına yardımcı olur.

Cengiz HERGÜNLÜ

chergunlu@hergunlu.com