Değişen koşullara uyum sağlayabilmek sadece canlılar için değil, aynı zamanda tıpkı canlılar gibi organlara sahip olan ve faaliyet gösteren tüzel kişilikler için de çok ama çok önemlidir.

Değişimleri yakalayabilmek ve bunlara uyum sağlayabilmek ise, değişimlere adapte olabilen, esnek yapıya sahip ve kendini geliştirmeyi hayatında ön plana çıkarmış liderlere bağlıdır. Yani bu tür liderler, kurumda çalışıyor ise o kurumun ön plana çıkması ve geleceğe kalma olasılığı yükselir. İşte bu yazımızda, öncelikle adaptasyon ve esnekliğin tanımı yapılacak, bu tür yetkinliklerin iş performansına etkilerinden ve genel olarak öneminden bahsedilecek ve ardından bu yetkinliklerin nasıl geliştirilebileceği tartışılacaktır.

Adaptasyon en basit ifade ile değişen koşullara uyum sağlamaktır. Daha çok biyoloji dersinde görmeye aşina olduğumuz bu terim, sadece evrimsel süreçte değil aynı zamanda iş hayatında da kendisini gösterir. Yani çevresel koşullara ve yeniliklere en iyi şekilde uyum sağlayabilen veya diğer bir deyişle adapte olabilen kurum ve kuruluşlar, kendi varlıklarını sürdürmede bir o kadar başarılı olmuşlardır. Forbes’ta yayınlanan bir makaleye göre adapte olabilirlik kişinin kendi fikirlerini ve algısını değiştirme isteği ve bunların farkında olmaktır.

Esnekliği Forbes, diğerleriyle orta yolda buluşma olarak tanımlamıştır. Yani sabit fikirli olmamak, diğer bireylere uyum sağlamak aslında esnekliği belirtmektedir. Buna ek olarak değişimlere kolayca ayak uydurabilmek de esneklik tanımında kendisine yer bulur. Öte yandan, hemen hemen herkesin aşina olduğu esnek çalışma saatleri de bu kavram kapsamında kullanılmaktadır. Fakat burada bahsedilen konu yine bu bölümün ilk cümlesinde belirttiğimizle uyum içerisindedir. Şöyle ki esnek çalışma dendiğinde bireyler, diğer bireylere uyum sağlamak için kendilerinden feragat ederler. Lider temelinde düşündüğümüzde, bir lider çalışanına yol gösterirken kendi mesaisinin üzerine bir de diğerlerine yol gösterme yani mentorluk mesaisini ekler.

Öte yandan, uluslararası boyutta çalışan bir kurumda, saat farkının olduğu diğer ülkelerde yer alan insanlarla iletişim kurabilmek için çalışanların kendi mesai saatlerinin dışına çıkması gerekir. İşte bunu yapabilen bir lider etkili bir liderdir.

Pandemi dünyayı daha önce olmadığı gibi değiştirmiş ve gerçek ve tüzel kişilere değişen zamana ayak uydurma veya zamana ayak uyduramayıp bu süreçte daha kötü duruma gelme seçeneğini açmıştır. Bunun en önemli örneği ticari işletmelerde görülmüş ve bu süre zarfında birçok işletme iflas etmiş veya mali açıdan küçülmek zorunda kalmıştır. Aynı doğrultuda işleri azalan işletmeler de bazı çalışanlarını işten çıkarmış ve kartopu etkisiyle sektörler arası olumsuz etkiler görülmüştür. Bankacılık sektörünü ele alırsak, pandemi sebebiyle uzaktan çalışmaya geçilmesi bu duruma daha önceden hazırlıklı olan işletmeler için büyük sorunlar doğurmazken, buna hazırlıklı olmayan işletmeler büyük zorluklar çekmiştir. Örneğin, alternatif dağıtım kanallarına yatırım yapan bankalar, özellikle mobil uygulamaları ile birçok şeyi uzaktan gerçekleştirebilmiş ve iş hacimleri azalmak yerine artmıştır. Bunun böyle olmasını sağlayan liderlerin adaptasyon ve esneklik yeteneklerinin fazlasıyla yüksek olduğunu söylemeye gerek yoktur. Çünkü bu tür liderler piyasa koşullarını iyi bir şekilde yorumlayarak vizyoner adımlar atabilmişler ve içerisinde bulundukları kurumları virüs döneminde en az zarar görecek şekilde koruyabilmişlerdir.

Vizyoner liderler değişimlere çok daha kolay adapte olabilmektedir. Dünya genelinde banka şubelerinin yıl geçtikçe azalması ve alternatif dağıtım kanallarına yönelinmesi bize bunu çok net göstermektedir. Şöyle ki, Türkiye Bankalar Birliği verilerine göre Türkiye’de 2002 yılında yaklaşık 6 bin banka şubesi varken, 2009 yılına gelindiğinde bu sayı 9 bin’e yaklaşmış, 2017’de 11 bin 564 olmuş ve 8 Şubat 2021 itibariyle 9 bin 867’ye düşmüştür. Manevra kabiliyeti yüksek, çevik liderlere sahip olan işletmeler değişen koşullara adapte olabilmiş ve insanların artık geleneksel bankacılık yöntemlerini kullanmayıp alternatif dağıtım kanallarına yöneldiğini fark ederek şube sayılarını azaltmışlardır. Zaten alternatif dağıtım kanalları ve özellikle mobil şubelerin kullanım oranlarının pandemi döneminde katlandığı göz önüne alındığında bu tez istatistiki veriler ile de doğrulanmaktadır.

Sonuç olarak adaptasyon ve esneklik yetkinliği yüksek olan liderler değişen koşullara çok hızlı uyum sağlayabilmektedirler. Bu yetkinliklerin ne derece kullanılabildiğini ise bize pandemi dönemi çok iyi göstermiştir. Bu yetkinlikleri kuvvetli liderler, değişimden çok az etkilenirken ve hatta çalıştıkları kurumların kârlarını arttırırken, klasik düşünceye sahip olan, önlem almayan ve günü kurtarma derdinde olan işletmeler mali açıdan çok zorluklar çekmiştir. Öyle ki açıklanan istatistiki bilgilere göre birçok işletme pandemi döneminde iflasını açıklamak zorunda kalmıştır.

9 Mayıs 2019 tarihinde İngiltere’de “Zihinsel esneklik ve liderlik” konu başlıklı bir etkinlik düzenlenmiştir. Bu etkinlikte, İngiltere Liderlik ve Yönetim Enstitüsü, liderlerin zihinsel esnekliğini nasıl geliştirebileceğine ve nasıl daha iyi bir lider olabileceklerine ilişkin önerilerde bulunmuştur. Düzenlenen konferansta liderlerin sadece belirli zorluktaki konulara odaklanması yerine, resme bütüncül bakış açısıyla yaklaşarak ve çalışan yetkinliklerini de gözeterek vizyonlarını genişletmesi gerektiği yorumu yapılmıştır. Ayrıca stres altında duygularla hareket etmeden önce bir durup düşünmenin ve duygulara yenik düşmemenin de önemi aktarılmıştır. İş sırasında aşırı bir artış gösteren strese karşı, zihni ferahlatacak ve kendinizi hafifletecek şeyler yapmak iş ve ilişkilerinizi daha sakin ve huzurlu bir şekilde sürdürmenize yardımcı olur. Dolayısıyla stresi azaltacak spor veya doğa yürüyüşü gibi aktivitelerde bulunmak çok önemlidir. Öte yandan insanları değiştirmeye çalışmak yerine, onları olduğu gibi kabul etmek stresi azaltan fakat esnekliği arttıran bir yöntem olarak karşımıza çıkar. Bu sebeple, esnek bir liderin hem iç huzuru daha yüksek olur hem de işlerini daha iyi yönetir. Değişime direnmemek ve değişime adapte olabilmek de liderlerin önem vermesi gereken bir başka yetkinliktir. Bu sayede liderlik yetkinlikleri daha aktif biçimde kullanılabilir.

Center for Management and Organization Effectiveness tarafından yayınlanan makaleye göre, esneklik bir işletmenin gereğidir. Bu sebeple liderler esneklik yetilerine önem vermeli ve bunu geliştirmeye çalışmalıdır. Makaleye göre bir lider fevri hareket etmeden önce ne cevap vereceğini düşünmelidir. Kendisine ve ailesine vakit ayırmalı, gelecek planlamasını yapmalı, beklentileri iyi oluşturmalı, ekip arkadaşlarının seçimine önem göstermeli, geri bildirim istemeli ve vermeli, kurum içi dostlukları ve arkadaşlık bağlarını geliştirmeli, sorun çözümüne önem vermeli, vaktini iyi kullanmalı ve diğer insanların hedef belirlemesine yardımcı olmalıdır. Lider ancak tüm bunları gerçekleştirdiyse etkili bir lider olabilir. Çünkü etkili lider olmak aslında, zamana ayak uydurabilmek demektir. Adaptasyon yeteneği olmayan bir lider zamana ayak uyduramaz. Çalışanlarına değer vermeyen kişi zaten lider olamaz, sadece patron olur. Böyle bir durumda da yetkinlik düzeyi yüksek kişiler onunla çalışmak istemez ve eninde sonunda patronun şirketi tarihten silinir gider. Dolayısıyla, iyi bir lider hem diğer insanlarla iyi geçinebilmeli, hem onlara yön gösterebilmeli hem de iyi ilişkiler kurabilmeli ve bunları sürdürebilmelidir. Esneklik düzeyi olmayan ve dediğinde ısrar eden liderin, rekabetin yüksek olduğu günümüzde geleceğe kalması pek mümkün değil. Dolayısıyla yukarıda anılan yetkinlikler asla taviz verilmemesi gereken şeylerdir.

cigdemguven@cigdemguven.info